Warmtepompen
Laatst gewijzigd op:
Dit overzicht is onderdeel van een groter overzicht van de effecten van zeven duurzame energietechnologieën in de energietransitie en de effecten daarvan op de biodiversiteit. In het menu hiernaast kunt u doorklikken naar de toelichting op de hoofdpagina en andere technologieën.
Ruwweg kunnen twee typen warmtepompen onderscheiden worden: een luchtwarmtepomp en een bodemwarmtepomp. Een luchtwarmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht en geeft deze binnen af via de lucht (een lucht-luchtwarmtepomp) of via een watersysteem, zoals vloerverwarming of radiatoren (lucht-waterwarmtepomp). Een bodemwarmtepomp onttrekt warmte aan het grondwater, bijvoorbeeld via een bodemwarmtewisselaar (gesloten systeem) of een warmte- en koudeopslag (WKO) systeem (open systeem). Deze warmte wordt meestal afgegeven aan een watersysteem in het gebouw (een water-waterwarmtepomp), maar de warmte kan ook aan de lucht afgegeven worden (water-luchtwarmtepomp). Een warmtepomp kan ook in combinatie met een gasketel gebruikt worden, de hybride pompen.
Zowel lucht- als bodemwarmtepompen hebben een vergelijkbare technische configuratie en functioneren volgens een vergelijkbaar principe. Er zijn echter relevante verschillen. Zo is een bodemwarmtepomp efficiënter en heeft naar verwachting een wat langere levensduur; 20 in plaats van 15 jaar. Warmtepompen kunnen volgens hetzelfde principe als voor verwarming ook voor koeling zorgen. Een luchtwarmtepomp kan in oriëntatie van warmteverplaatsing worden omgedraaid en als airconditioner functioneren. Een lucht-luchtwarmtepomp wordt hoofdzakelijk als airconditioner gebruikt. Een warmtepomp met een bodembron kan in veel gevallen koelwater oppompen met een verkoelend effect als gevolg.
Impact warmtepompen op biodiversiteit
Productie
- De winning van grondstoffen en fabricage van materialen leidt over het algemeen tot (verandering in) landgebruik door mijnbouw en verwerkingsfabrieken.
- Afhankelijk van de energiebron kan het energiegebruik voor de winning van grondstoffen en fabricage leiden tot CO2-emissies.
- De winning van grondstoffen en het fabricageproces kunnen leiden tot emissies naar lucht, bodem en water.
- Met name koper en staal, wat gebruikt wordt voor warmtepompen, hebben een effect op ecotoxiciteit en zoetwater-vermesting.
Constructie
- Infrastructuur en bouwactiviteiten voor de constructie en transport van energietechnologieën vergen een bepaalde mate van landgebruik.
- Afhankelijk van de energiebron kan het energiegebruik voor transport en constructie leiden tot CO2-emissies.
- Infrastructuur en bouwactiviteiten voor de constructie en transport van energietechnologieën vergen een bepaalde mate van landgebruik.
- Bij de aanleg van een bodemenergiesysteem voor een bodemwarmtepomp kunnen watertypen van verschillende bodemlagen vermengen of verontreinigd raken.
Gebruik
- Een warmtebron voor een bodemwarmtepomp kan de temperatuur van de bodem veranderen wat het bodemleven en processen in de bodem kan verstoren.
- Het elektriciteitsgebruik kan een belangrijke factor in de totale milieu-impact van een warmtepomp zijn, afhankelijk van de energiebron.
- De koudemiddelen die momenteel veelal gebruikt worden zijn een sterk broeikasgas. Jaarlijks lekt een paar procent van het koudemiddel weg, onder andere tijdens onderhoud.
- Het elektriciteitsgebruik kan een belangrijke factor in de totale milieu-impact van een warmtepomp zijn, afhankelijk van de energiebron.
- Een bodemenergiesysteem voor een bodemwarmtepomp levert een risico op voor vermenging van watertypen en verspreiding van verontreinigende stoffen.
- Luchtwarmtepompen kunnen voor geluidsoverlast zorgen. Het is onbekend of dit een effect heeft op de biodiversiteit.
Einde levensduur
- Opslag van afval en fabrieken voor verwerking en terugwinning nemen over het algemeen land in beslag.
- De in de grond gebrachte warmte of koude bij een bodemenergiesysteem voor een bodemwarmtepomp kan in sommige gevallen tot langdurige verandering van de ondergrondtemperatuur leiden.
- Afhankelijk van het verwerkingsproces en de energiebron kan de inzameling, verwerking en recycling leiden tot CO2-emissies.
- De koudemiddelen die momenteel gebruikt worden in warmtepompen zijn een sterk broeikasgas wat deels weglekt tijdens verwerking of recycling.
- Afhankelijk van het verwerkingsproces en van de energiebron en kan de inzameling, verwerking en recycling van de technologie leiden tot emissies naar lucht, bodem en water.
- Het bodemenergiesysteem blijft achter in de bodem om de waterscheidende lagen niet te beschadigen. Het is onbekend of dit een effect heeft op het bodemleven.
Samenvatting
Momenteel is het elektriciteitsgebruik de belangrijkste impact van de warmtepomp. Verduurzaming van de elektriciteitsmix en energiebesparing door het beperken van de warmte- en koudevraag verkleinen daarmee direct de impact.
Verder zijn de huidige gebruikte koudemiddelen sterke broeikasgassen waarvan een deel vrijkomt tijdens het gebruik en ontmanteling van de warmtepomp. Er bestaan alternatieve koudemiddelen en er zijn warmtepompconcepten zonder koudemiddelen in ontwikkeling.
Tot slot kunnen bodemenergiesystemen een invloed hebben op de bodem(water)kwaliteit en het bodemleven. Er is een meldings- (< 70 kW) of vergunningsplicht (>70 kW) en er zijn voorschriften om ongewenste impact te voorkomen, maar goed inzicht in de risico’s en monitoring ontbreekt nog. Om beter inzicht te krijgen in gemaakte fouten en risico’s beveelt STOWA (2020) aan om beter toezicht te houden en de administratie van systemen en incidenten te verbeteren.
Vervolgonderzoek warmtepompen en biodiversiteit
Een aantal onderwerpen waar verder onderzoek naar kan worden gedaan:
- Voor bodemenergiesystemen geeft STOWA (2020) aan dat er onvoldoende inzicht is in onder andere de risico’s op menging van watertypen en verspreiding van verontreinigingen. Goede technieken om effecten bij de bron te controleren ontbreken nog en monitoring is noodzakelijk.
- Bij luchtwarmtepompen is het effect van geluid op de biodiversiteit nog onbekend.