Ontwikkelingen collectieve warmtesystemen
Overzicht van actuele kennis en innovaties in vergevorderd stadium

Dit rapport richt zich op kennis en innovaties die ontwikkeld zijn of worden met innovatiesubsidies binnen het WarmingUP programma, NieuweWarmteNu! En Uptempo!. De innovaties zijn geselecteerd op de toepasbaarheid voor de Leidse Regio, daarmee is het dus geen complete lijst van innovaties.

De innovaties zijn op 7 thema’s gebundeld: warmtenetten, aquathermie, geothermie, warmteopslag, vraagsturing, sociale innovatie en waterstof. Veel van de innovaties zijn mogelijk ook toepasbaar in andere gebieden.

Ontwerp en aanleg warmtenetten

Tot nu toe werden warmtenetten voornamelijk aangelegd in nieuwe wijken. De toepassing van warmtenetten in bestaande wijken werpt nieuwe vragen op over ontwerp en aanleg van warmtenetten.

• De WarmingUP Design Toolkit kan gebruikt worden voor het ontwerp van een warmtenet.
• Het “How low can you go (PDF)”-onderzoek heeft laten zien dat warmtenetten ontworpen kunnen worden op 70 graden aanvoertemperatuur.

Aquathermie

Aquathermie is de verzamelterm voor duurzaam verwarmen en koelen met water. Het gaat om warmte en koude uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) en drinkwater (TED). Door de schaalgrootte is aquathermie alleen geschikt voor een buurt of wijk tot maximaal een paar honderd woningen.

• Er is een interactieve potentieelkaart, de aquathermieviewer
• Actuele kennis over investeringskosten van aquathermie (PDF)
• Handreiking (PDF) voor het ontwerp van een aquathermiesysteem

Geothermie

Geothermie, ofwel aardwarmte, is duurzame warmte uit de diepe ondergrond (dieper dan 500 meter) waarmee huizen, gebouwen en kassen kunnen worden verwarmd. Momenteel zijn er 22 geothermieprojecten in gebruik in Nederland, waarvan 19 in de glastuinbouw. Geothermie (aardwarmte)

• ThermoGIS bevat gegevens over de geschiktheid van de ondergrond voor geothermie.
• Een innovatief putontwerp kan de investeringskosten van geothermie verlagen.
• Nieuwe kennis over seismische risico’s (PDF) helpen de monitoring en evaluatie in het kader van vergunningen te verbeteren.

Warmteopslag

Warmteopslag kan een belangrijke bijdrage leveren aan de afstemming tussen vraag en aanbod. Energieopslag

• Bij de combinatie van geothermie met hoge temperatuur warmteopslag (HTO, ofwel HT-ATES) in de bodem kan een geothermiebron meer draaiuren maken. In de zomer wordt warmte uit de geothermiebron opgeslagen en in de winter wordt warmte uit de opslag onttrokken.
• Verder zijn er innovaties die op buurtniveau warmte kunnen opslaan, zoals Ecovat (GroeneWarmte), Energy Storage Crates, Hocosto, Cellcius

Vraagsturing

Het verlagen van de piekvraag en het verlagen van de retourtemperatuur in een warmtenet kan via regeltechniek door de warmteleverancier (centrale sturing), of door de gebruiker zelf als hij daartoe wordt aangezet door communicatie of variabele tarieven (decentrale sturing).

Vraagsturing kan leiden tot lagere kosten en CO₂-reductie.

• Uitleg over vraagsturing in warmtenetten (PDF)

Sociale innovaties

Sociale innovaties kunnen een belangrijke bijdrage leveren voor het creëren van draagvlak en voor de uitrol van collectieve warmtesystemen.

• In het WarmingUP programma zijn handelingsperspectieven (PDF) ontwikkeld voor gemeenten, woningcorporaties en warmteleveranciers hoe zij bewoners kunnen betrekken bij de overstap naar een warmtenet.
• Gemeenten spelen een regierol in de aardgasvrij maken (PDF) van wijken.
• Er zijn bewonerscollectieven (PDF) die zelf een warmtenet in hun wijk willen ontwikkelen.

(zie ook de publicatie Lokale warmtenetten: hoe zorg je voor regie, coördinatie en afstemming? en de tool De energieke gemeente) Lokale warmtenetten: hoe zorg je voor regie, coördinatie en afstemming? De energieke gemeente

Waterstof

In de gebouwde omgeving is waterstof vóór 2030 geen optie, omdat groene waterstof niet op voldoende schaal beschikbaar is. De groene waterstof die voor 2030 wel beschikbaar is, zal eerst worden gebruikt in de industrie als vervanging voor grijze waterstof in productieprocessen. Waterstof

• Factsheet (PDF) CE Delft over waterstof en de toepassingsmogelijkheden in de gebouwde omgeving
• Onderzoek TNO over waterstof in de gebouwde omgeving