Omgevingsveiligheid bij toename waterstofrijke energiedragers
Wat moet worden geregeld om in de toekomst op een veilige manier waterstof te kunnen gebruiken?

In dit onderzoek is gewerkt met drie mogelijke scenario’s voor de hoeveelheid waterstof die gebruikt gaat worden (focus op 2030-2035): de eerste twee (de lage en de midden variant) zijn gebaseerd op uiteenlopende cijfers voor gebruik van hernieuwbare waterstof in Europese beleidsvoorstellen in het kader van het ‘Fit for 55’-beleidspakket. De derde (hoge variant) is gebaseerd op door marktactoren ingebrachte verwachtingen. De lage variant kan worden gezien als ondergrens en de hoge variant als bovengrens.

Transport waterstof en ammoniak

De komst van grote stromen waterstofrijke energiedragers kan op gespannen voet komen te staan met de huidige regelgeving omtrent omgevingsveiligheid. De verwachting is dat binnenlandse productie van waterstof en eventuele import voornamelijk plaatsvindt bij de grote industrieclusters aan de kust rond de grote zeehavens. Daar zit ook een deel van de vraag. Maar een groot deel van de waterstof of waterstofrijke energiedragers moet waarschijnlijk worden vervoerd naar grote afnemers in het zuiden van het land en over de grens in Duitsland (en mogelijk verder). Daarnaast zal waterstof worden uitgewisseld via opslag in zoutcavernes in het noorden van Nederland om het wisselende aanbod van hernieuwbare energie op te kunnen vangen. Waterstof Flexibiliteit van het energiesysteem

Bij grootschalige import van waterstof in de periode 2030-2035 zal dit met name plaatsvinden in de vorm van ammoniak. Transport van waterstof vindt op het ogenblik slechts beperkt plaats en transport van ammoniak is op het ogenblik gelimiteerd in verband met de risico’s voor de omgevingsveiligheid. Voor grote stromen is een verdere visie- en besluitvorming nodig over het veilig vervoeren van waterstof en ammoniak door ons land.

Belasting van het Basisnet

De belasting van het Basisnet (het landelijk aangewezen netwerk voor het vervoer van gevaarlijke stoffen) is zeer groot bij de verwachte volumes bij de midden en hoge variant, vooral voor het spoor en het water. Ook transport via de weg kan flink toenemen. Veel van de bestaande transporten van fossiele brandstoffen (brandbare vloeistoffen en LPG) over het spoor en de weg zijn niet bedoeld voor de grote industriële doeleinden waarvoor waterstof en ammoniak worden ingezet, maar worden bijvoorbeeld ingezet als brandstof voor het wegverkeer. De stromen zullen hiermee deels naast elkaar bestaan en zich ontwikkelen, zeker in het begin.

Een element dat hierbij ook benoemd moet worden, is de wissel die dit gaat trekken op stedelijke ontwikkeling in de buurt van zowel het spoor als het water als de weg, omdat de potentiële effecten van een incident met ammoniak ver kunnen reiken.

Transport via buisleidingen

De stromen waterstofrijke energiedragers die vervoerd moeten worden, kunnen zeer groot worden. Zelfs in een gematigder variant zijn de transporthoeveelheden al erg groot. De omgevingsrisico’s, de potentieel negatieve perceptie en de uitdagingen voor de ruimtelijke ontwikkelingen die daarbij komen kijken, wijzen duidelijk in de richting van nut en noodzaak van buisleidingen. Vooral bij de hoeveelheden zoals geschetst in de hoge variant is dit transportmiddel essentieel voor ammoniak. Maar ook in de midden variant kan dit al nodig blijken te zijn. Wanneer de hoeveelheden beperkt blijven zoals in de lage variant, dan zal een buisleiding voor ammoniak waarschijnlijk niet nodig zijn. Om het transport van waterstof te kunnen realiseren via buisleidingen is nog een extra stap nodig, namelijk het bieden van ruimte voor het faciliteren en bouwen van kraakinstallaties om ammoniak om te zetten in waterstof.

Omgevingsveiligheid en groei waterstof

Heroverweging van beleid en (politieke) keuzes is noodzakelijk, waarbij zowel het maatschappelijke belang van de energietransitie als het maatschappelijke belang van de (omgevings)veiligheid plek krijgen in beleid, wet- en regelgeving en uiteindelijk in risicobeperkende maatregelen. Daarvoor zijn 5 keuzes benoemd in het rapport:

• Keuze 1. Bepaal als Rijksoverheid welke visie je hebt over de veiligheid en de energietransitie en neem de regie op het realiseren daarvan.
  Een langetermijnvisie op dragers en gerelateerde veiligheidsaspecten mist op dit moment. Dit is wel van belang om te vermijden dat ontwikkelingen ons ‘overkomen’ en er geen sturing kan plaatsvinden op essentiële criteria als veiligheid, ruimtelijke ontwikkeling en afstemming met publieke en private partners.
• Keuze 2. Maak een keuze over de wenselijkheid van ammoniaktransport over land en water.
  Ammoniaktransport, met name over het spoor, is jarenlang ontmoedigd door de Rijksoverheid, maar eerder onderzoek laat zien dat het nodig is deze ontmoediging te heroverwegen in het licht van de energietransitie. Een besluit daarover moet snel genomen worden, omdat veel van de andere principiële keuzes hiermee samenhangen.
• Keuze 3. Bepaal hoe je (waterstofrijke) energiedragers wilt faciliteren.
  Alle modaliteiten hebben hun eigen voor- en nadelen, zoals de geschiktheid om bepaalde typen energiedragers te kunnen en mogen vervoeren. Voor de korte termijn lijkt de keuze voor het transport over het water het meest kansrijk, maar voor de (middel)lange termijn moeten nog keuzes worden gemaakt.
• Keuze 4. Bepaal of je alleen inzet op een waterstofbuisleidingnetwerk of ook op een ammoniakbuisleiding in de Delta Corridor.
  Als alleen wordt ingezet op een waterstofbuisleidingnetwerk moet nu al worden gestart met het plannen van ammoniakkrakers. Als er ook buisleidingen voor ammoniak worden ingezet, zal ook bepaald moeten worden wat de specificaties zijn van een buisleiding voor ammoniak en welke partijen daarop aangesloten worden.
• Keuze 5. Maak een keuze tussen duidelijkheid en flexibiliteit.
  Het hoge tempo van de energietransitie maakt dat er op korte termijn keuzes op ons afkomen. Duidelijkheid nu (bijvoorbeeld ‘we gaan de Delta Corridor aanleggen met een ammoniakbuisleiding’) kan echter leiden tot lock-in-effecten.