Energiebeleid en klimaatbeleid

Het onderdeel Beleid en scenario’s beschrijft de bredere context van het energie- en klimaatbeleid . Alle oorzaken van emissies die daar zijn genoemd, namelijk de hoeveelheid activiteiten, de manier waarop die worden uitgevoerd, energie-efficiëntie en emissiefactoren, zijn te beïnvloeden met beleidsmaatregelen. Omdat de overheid alleen directe zeggenschap heeft over de eigen emissies maakt de overheid gebruik van beleidsmaatregelen om het gedrag van burgers en bedrijven te beïnvloeden. De overheid heeft verschillende mogelijkheden om de benodigde veranderingen tot stand te brengen: Beleid en scenario’s

• beprijzen
• normeren
• subsidiëren
• verplichten
• verbieden
• faciliteren
• informeren

Tabel – Overzicht met voorbeelden van beleidsmaatregelen en op welk aspect van het energiegebruik ze werken (dit zijn enkele illustratieve voorbeelden en geeft geen volledig overzicht)

Beleid kan techniekneutraal zijn of bepaalde technieken gericht stimuleren, wat in Nederland succesvol gebeurt bij wind op zee. De dringende noodzaak voor uitbreiding van de infrastructuur voor elektriciteit rechtvaardigt ook aanpassingen aan de regulering van netbeheerders, zodat het transport van zowel hernieuwbaar aanbod als vraag door toenemende elektrificatie bij afnemers kan worden gegarandeerd.

Een groot deel van het energie- en klimaatbeleid wordt op Europees niveau vastgesteld. Dit gebeurt enerzijds in de vorm van verordeningen met doelstellingen voor broeikasgasemissies en standaarden voor efficiëntie en anderzijds via richtlijnen voor energiebesparing en hernieuwbare energie, overkoepelende energiebesparingsdoelen en het emissiehandelssysteem.

Verordeningen zijn bindend en direct van toepassing op de hele EU. Richtlijnen zijn ook bindend, maar worden door landen omgezet in nationale wetgeving, wat enige vrijheid bij de implementatie biedt. Het voorstel voor Fit for 55 scherpt bestaande verordeningen en richtlijnen aan voor onder meer energiebesparing, hernieuwbare energie en broeikasgasemissiereductie. Het bevat ook belangrijke uitbreidingen, zoals een aanvullend emissiehandelssysteem voor aanbieders van energie voor gebouwen en wegtransport en een grensheffing op CO₂ voor energie-intensieve producten van buiten de EU. Die grensheffing garandeert een gelijk speelveld voor de industrie en maakt de afbouw van gratis emissierechten mogelijk.

Uitgeschreven tekst

De figuur geeft voor vier thema’s en acht sectoren de geldende Europese klimaat- en energiewetgeving voor de periode van 2021 tot 2030 weer. Het Europees emissiehandelssysteem ETS, de richtlijn voor hernieuwbare energie, de CO2-standaard voor auto’s en andere wetgeving krijgen in dit overzicht een plek. De vier thema’s zijn broeikasgasemissies, energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en de interne markt. De acht sectoren zijn de elektriciteitsvoorziening, raffinaderijen, industrie, luchtvaart, scheepvaart, wegvervoer, spoorwegen en de gebouwde omgeving.

De Green Deal van de EU (“Fit for 55”) stelt een uitgebreide reeks aanpassingen voor van het beleid. In de Klimaat- en Energieverkenning van 2021 is in tabel 2.1 een overzicht opgenomen van de voorgestelde wijzigingen en de aandachtspunten die voor Nederland van belang zijn.

Lidstaten van de EU vertalen de richtlijnen naar nationaal beleid (zie ook: Evaluatie PBL van de gevolgen van Fit for 55 voor Nederland). Daarnaast is er aanvullend nationaal en regionaal beleid in provincies, gemeenten en de regionale energiestrategie (RES)-regio’s voor hernieuwbare energie en de warmtetransitie. Een groot deel van het nationale energie- en klimaatbeleid valt onder het Klimaatakkoord. Het Klimaatakkoord is tot stand gekomen door “polderoverleg” tussen overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties, en daarna door de regering aan het parlement voorgelegd. Regionale en lokale energietransitie

Waar beleidsdoelen voor klimaat gelden voor de hele EU en complete landen en sectoren, richten beleidsmaatregelen zich vaak op onderdelen van het energiesysteem: energiebesparing binnen bepaalde subsectoren, hernieuwbare energie, bepaalde energiedragers en ook op specifieke technologie. Omdat bij de energietransitie sprake is van een sectoroverstijgende systeemverandering, is het verstandig om erop te letten hoe beleid op een specifiek onderwerp uitwerkt in het grotere geheel en op de termijn waarin de doelen gehaald moeten zijn, zoals ook in de Klimaat- en Energieverkenning wordt gesteld.

Door de integrale aanpak die wordt gehanteerd in het gebruikte rekenmodel biedt de scenariostudie van TNO inzicht in deze effecten. Op de site van de Klimaat- en Energieverkenning is ook een achtergrondrapport met een overzicht van beleidsinstrumenten beschikbaar. Een algemeen overzicht van energiebeleid, wetgeving en markten is te vinden in Zo werkt energie in Nederland. Energiescenario's en energiemodellen