Energiearmoedebeleid bij gemeenten: vooruitgang, variatie en (de noodzaak voor) visie
Update mei 2024 – halfjaarlijkse monitoring aanpak energiearmoede

Inzicht in de energierekening

De gemeenten geven aan dat ze in de afgelopen twee jaar met de inzet van SPUK-middelen bij een groot aantal huizen (iets) hebben verbeterd met kleine energiebesparende maatregelen. Ook weten steeds meer huishoudens welke factoren hun energierekening beïnvloeden en hoe zij zelf energie kunnen besparen. Door het gemeentelijk beleid is het maatschappelijk bewustzijn over het nut van de energietransitie toegenomen en zijn er lokale ecosystemen van publieke en private uitvoerders ontstaan. Tegelijkertijd moet de impact van de SPUK-middelen niet worden overschat: alleen grondige woningverbetering (i.e. isolatie) kan huishoudens voldoende helpen bij het beheersbaar houden van de energiekosten.

Zoals uit eerdere monitors al bleek, is er behoefte aan een nationale visie op energiearmoedebeleid. De afwezigheid hiervan is nadelig voor de effectiviteit van de opzet en uitvoering van lokaal energiearmoedebeleid en het in stand houden van de ontstane lokale ecosystemen van private en publieke partijen; beide zijn van belang voor het uitrollen van een uitgebreidere isolatieaanpak. De gemeenten geven aan dat de omvang van de beschikbare middelen minder belangrijk is dan het structurele karakter ervan. Er is behoefte aan voorspelbaarheid en de vrijheid om middelen lokaal passend te besteden (grootschalige woningverbetering en/of kleine maatregelen en coaching). 

Ik heb er vertrouwen in dat bij vrijwel alle huishoudens de sociale en financiële problemen beperkt blijven…

Bereiken doelgroep is een uitdaging

Het valt op dat een aanzienlijk deel (35%) van de gemeenten de doelgroep nog altijd niet helder in beeld heeft en dat het bereiken van de doelgroep moeizaam gaat. De identificatie van de doelgroep van energiearme en kwetsbare huishoudens blijft lastig, omdat gemeenten vanwege de privacywetgeving (AVG) de woninggegevens niet mogen koppelen aan sociaaleconomische gegevens. Ze zijn dus aangewezen op schattingen en eigen aanmeldingen van huishoudens. Daardoor is het onduidelijk of de groep volledig in beeld is en is in ieder geval duidelijk dat zeker niet alle kwetsbare huishoudens worden bereikt.

Langetermijnplannen energiearmoedebeleid

De rollen en verantwoordelijkheden van de gemeente en het Rijk zijn inmiddels helderder geworden, maar van provincies en woningcorporaties is dat veel minder het geval. Ondertussen is er (veel) minder vertrouwen in dat het vangnet voor energiearme huishoudens in stand kan worden gehouden: er worden minder langetermijnplannen gemaakt en men heeft er minder vertrouwen in dat er voldoende politieke steun en oplossingen komen voor een structurele aanpak van energiearmoede . Minder dan de helft van de respondenten heeft (concrete plannen voor) een aanpak en doelen voor de middellange termijn. Dat is een duidelijke afname ten opzichte van vorige edities. Hoe groter de gemeente, hoe vaker wordt aangegeven dat er (concrete plannen voor) een aanpak en doelen voor de middellange termijn zijn.

Inzet SPUK-middelen energiearmoedebeleid

Gemeenten hebben in de afgelopen jaren in drie tranches in totaal € 500 miljoen aan SPUK-middelen gekregen voor de aanpak van energiearmoede. De gemeenten moeten deze middelen vóór eind 2025 uitgeven.

• Bijna de helft van de gemeenten kan nog niet zeggen of ze alle SPUK-middelen op tijd kunnen uitgeven. Van deze gemeenten heeft het overgrote deel op dit moment minder dan 60% besteed of gealloceerd.
• De meeste gemeenten geven hun SPUK-middelen uit aan twee tot vijf beleidsinstrumenten, waarbij witgoedregelingen, energiecoaches en energiefixers elk in meer dan de helft van de gemeenten worden ingezet. Meer dan een kwart van de respondenten geeft aan dat in hun gemeente SPUK-middelen worden ingezet als aanvulling op het Nationaal Isolatie Programma (NIP). Een deel van de respondenten geeft aan dat ze SPUK-middelen gebruiken voor een specifieke isolatie- of opwekkingssubsidie.

Podcast 'Energiearmoede uitgelegd'