De rol van energiegemeenschappen in de energietransitie
Juridische kaders voor professionalisering van energiecollectieven

Volgens de Lokale Energiemonitor (LEM) van HIER opgewekt had Nederland in 2021 meer dan 650 energiecollectieven met naar schatting rond de 110.000 leden. Het aantal energiecollectieven neemt nog altijd toe en de groei van de huidige collectieven in ledenaantal zet door. Er wordt volop geëxperimenteerd met collectieven die nieuwe activiteiten ontwikkelen. Zo zijn er veel energiecollectieven die gemeenschappelijk eigenaar zijn van productie-installaties en ontstaan er energiegemeenschappen die slim willen handelen in elektriciteit.

Energiegemeenschappen in de Clean Energy Package

In de Europese richtlijnen zijn definities van energiegemeenschap van burgers, hernieuwbare energiegemeenschap, actieve afnemers en gezamenlijk optredende zelfverbruikers van hernieuwbare energie opgenomen. De definities zijn in de eerste plaats een erkenning van een gewenste ontwikkeling; namelijk een grotere rol en betrokkenheid van eindafnemers op de markt. De Europese wetgever wil graag dat huishoudens, kleine bedrijven en overheden zich gezamenlijk actief inzetten en dat dit milieu-, economische of sociale gemeenschapsvoordelen oplevert.

Energiegemeenschappen in de Energiewet

De Nederlandse wetgever kiest in de nieuwe Energiewet voor een focus op activiteiten en niet op actoren die de activiteiten uitvoeren. Naast de activiteit leveren aan gemeenschapsleden kunnen collectieven andere activiteiten ontwikkelen. Zo kunnen ze een bijdrage leveren aan bijvoorbeeld congestieproblematiek en balanceren. Er zijn complexe en minder complexe activiteiten. Zo zijn de energiemarktactiviteiten, zoals leveren aan gemeenschapsleden, complexer en vaak risicovoller dan de niet- energiemarktactiviteiten zoals het collectief inkopen van energie of flexibiliteitsdiensten. Bij de eerste categorie activiteiten komt een hele set aan onderliggende verantwoordelijkenheden kijken, denk aan het kunnen versturen van rekeningen en het kunnen voldoen aan kredietwaardigheidstoetsen. De wetgever zal bij het mogelijk maken van de activiteiten de afweging moeten maken tussen de ruimte die energiegemeenschappen wordt geboden en de bescherming van de rechten van de individuele aangeslotenen. Flexibiliteit van het energiesysteem

Ontwikkeling activiteiten: theorie versus praktijk

Het wetsvoorstel Energiewet maakt het in theorie mogelijk dat energiecollectieven allerlei activiteiten kunnen ontplooien, maar de eisen die worden gesteld aan het uitvoeren van activiteiten zullen voor veel collectieven in de praktijk te hoog zijn. Voorwaarden die gelden voor bijvoorbeeld het leveren van elektriciteit zijn, ondanks dat een leveringsvergunning niet vereist is, relatief hoog voor marktpartijen die kleine groepen huishoudelijke afnemers bedienen. Per activiteit moet er daarom worden onderzocht of de activiteit daadwerkelijk uit te voeren is door een gemeenschap. Daarbij moeten alle bijkomende verantwoordelijkheden, zoals balansverantwoordelijkheid en het versturen van een duidelijke rekening, meegenomen worden.

Concretisering activiteiten energiecollectieven

Op dit moment zijn de omschrijvingen van de activiteiten van de energiecollectieven erg breed te interpreteren. Om een goede discussie te kunnen voeren is het van belang om de activiteiten concreter te maken. Vertaal ‘energiegemeenschappen moeten flexibiliteit kunnen leveren’ naar een concrete doelstelling: ‘we willen dat energiegemeenschappen de mogelijkheid hebben om de flexibiliteit die kan worden gerealiseerd uit meerdere gemeenschappelijke flexibiliteitsbronnen aan te kunnen bieden als congestiemanagementproduct’ (zie ook de activiteitenlijst in het rapport). Dan kan vervolgens worden gekeken wat er nodig is om dat mogelijk te maken op onder andere financieel, juridisch en sociaal-maatschappelijk vlak.