Wie schreef het klimaatakkoord?
Over belangenvertegenwoordiging aan de klimaattafels en de totstandkoming van het Klimaatakkoord

Effecten opzet op Klimaatakkoord

De opzet van het overleg heeft in grote mate bepaald wat er werd besproken, en heeft daarmee de dynamieken tussen verschillende typen stakeholders bepaald. In dit onderzoek is gekeken hoe de opzet van het klimaattafeloverleg de selectie van deelnemers bepaalde, welke verduurzamingsopties en aanverwante thema’s wel en niet besproken werden, hoeveel ruimte verschillende belangengroepen hadden om zelf onderwerpen te agenderen, en hoe dit verloop uiteindelijk de uitkomst – het Klimaatakkoord – heeft bepaald. De volgende punten komen daarbij naar voren:

• Opdracht of opgave Verschillende deelnemers hanteren verschillende uitgangspunten voor hun reflectie op het klimaattafeloverleg. Sommige partijen volgen de specifiek geformuleerde opdracht, terwijl andere partijen kijken naar mitigatie van klimaatproblematiek als de bredere opgave waar het Klimaatakkoord uiteindelijk aan moet bijdragen.
• Draagvlak Onder deelnemers bestond discussie over wat voor draagvlak met deelname aan de klimaattafels bereikt moest worden: draagvlak onder de eigen achterban, of breed maatschappelijk draagvlak.
• Rol ngo’s De reden om ngo’s te betrekken in het klimaattafeloverleg was voor sommige deelnemers onduidelijk. Volgens de selectiecriteria voor deelname moesten partijen zelf een bijdrage kunnen leveren aan de reductieopgave en draagvlak creëren in de desbetreffende sector. Argumenten over maatschappelijk draagvlak werden niet door alle deelnemers omarmd als reden voor het betrekken van ngo’s.
• Discussiepunten en thema’s Verduurzamingsopties en thema’s die aan de sectortafels besproken werden, volgden het vooraf meegegeven kader van het overleg. Er was geen ruimte om aanverwante thema’s als lastenverdeling en consequenties voor de arbeidsmarkt te adresseren en bespreken aan de sectortafels. Qua verduurzamingsopties is er veruit het meest gekeken naar maatregelen en technologieën die al op korte termijn tot kostenefficiënte reductie leiden, en in beperkte mate naar opties voor de langere termijn.
• Representatie aan tafel Er was een gebrek aan gelijk speelveld tussen partijen aan de sectortafels. Grote verschillen in resources zorgden ervoor dat kleinere partijen niet aan alle substructuren konden deelnemen en bovendien numeriek ondervertegenwoordigd waren. Dit was niet zozeer het gevolg de opzet van het klimaattafeloverleg, maar meer van de bestaande kracht van de lobby van bepaalde partijen.
• Probleemacceptatie en urgentie Met het opzetten van het klimaattafeloverleg heeft de politiek een duidelijk signaal van urgentie op het thema afgegeven. De brede deelname van stakeholders maakt duidelijk dat het voor (grote) marktpartijen als belangrijk wordt gezien om onderdeel van de discussie en onderhandelingen te zijn.
• Uitvoering Doordat complexe issues als governance en borging buiten beschouwing zijn gelaten aan de sectortafels, bieden de aan de sectortafels gemaakte afspraken weinig structuur voor de uitvoering van het Klimaatakkoord. Zo zijn problemen met wederzijdse afhankelijkheden en onduidelijkheden over verdeling van verantwoordelijkheden in de uitvoer niet opgelost.

Uitvoering Klimaatakkoord

De afspraken van het Klimaatakkoord worden momenteel uitgevoerd, waarbij stakeholders wederom een prominente rol hebben. Onlangs kondigde minister Jetten aan dat de governance voor uitvoering van de in het Klimaatakkoord gemaakte afspraken grondig op de schop gaat. Hierbij wordt ook de rol en betrokkenheid van verschillende typen stakeholders herzien. De inzichten van dit onderzoek vormen een belangrijke basis voor een evaluatie van de rol die stakeholders aan de Uitvoeringstafels hebben, en waar mogelijk behoefte aan is in een herziene uitvoeringsstructuur. De aanbevelingen die uit deze studie voortkomen zijn enerzijds gericht op een eventueel toekomstig onderhandelingsproces en anderzijds op de uitvoering van het huidige Klimaatakkoord en de aanstaande herziening van de governance structuur.

• Betere procesregie Zorg voor een duidelijk tijdspad en duidelijke functies van de verschillende overlegtafels en overlegstructuren. Daarnaast zou communicatie tussen de verschillende sectortafels (waar nodig) moeten worden gefaciliteerd en helderheid worden gegeven over de relatie tussen de onderhandelingen en politieke besluitvorming.
• Governance en borging Verschaf duidelijkheid over de governance van de uitvoering en de borging van de afspraken in het Klimaatakkoord.
• Gelijk speelveld Gelijk speelveld ontstaat niet automatisch door verschillende partijen een plek aan tafel te geven. Als een gelijk speelveld gewenst is, kan dat onder andere worden verbeterd door een meer gebalanceerde numerieke vertegenwoordiging, maar ook door een handtekening van alle deelnemende partijen te vereisen – daarmee wordt de slagkracht van met name kleinere partijen vergroot.