Niet alle huishoudens even kwetsbaar voor stijgende energieprijzen
Unequal household vulnerability to high energy prices and the elusive quest for targeted policy support: Evidence from the Netherlands

Grote verschillen in energiequotes

De energiequote – het percentage van het inkomen dat huishoudens aan energie besteden – verschilt sterk tussen huishoudtypes. Uit administratieve microdata van het CBS blijkt:

• Huishoudens met een hoog inkomen geven relatief weinig van hun budget uit aan energie en hebben dus een lage energiequote, ook bij sterke prijsstijgingen.
• Voor lagere inkomens is dit anders; zij zijn structureel kwetsbaar, zelfs als hun woning goed geïsoleerd is. Bij stijgende energieprijzen komt hun energiequote al snel boven de 8%.
• Bij middeninkomens varieert de kwetsbaarheid sterk; huishoudens met slecht geïsoleerde woningen zijn aanzienlijk gevoeliger voor prijsstijgingen dan gezinnen met een energiezuinige woning.

Afhankelijk van de woningkwaliteit is naar verwachting 1/3 tot 2/3 van de huishoudens tussen minimum en modaal inkomen kwetsbaar voor hoge energieprijzen.

Isolatie helpt, maar lost niet alles op

Een verbetering van woningen met lage naar hoge energetische kwaliteit zou impact hebben op de kwetsbaarheid van huishoudens, maar de effecten verschillen sterk per inkomensgroep. Onder huishoudens met een laag inkomen zou het aandeel met een hoge energiequote dalen met 11 procentpunt, van ongeveer 90% naar 80%. Dit vertegenwoordigt ongeveer 5.000 huishoudens, waarvan 4.000 sociale huurders en 1.000 huiseigenaren.

Bij huishoudens met een inkomen tussen minimum en modaal inkomen is het effect groter: daar zou het aandeel huishoudens met een hoge energiequote halveren. In absolute aantallen betekent dit ongeveer 33.000 huishoudens minder, verdeeld over 12.500 sociale huurders, 8.000 particuliere huurders en 12.500 huiseigenaren. Deze cijfers tonen aan dat woningisolatie de hoogste energiequotes vermindert, maar onvoldoende is om energieprijsgevoeligheid volledig te elimineren, vooral bij de laagste inkomens.

Combinatie van maatregelen nodig

De meerderheid van de Nederlandse huishoudens blijkt niet kwetsbaar voor hoge energieprijzen, vooral niet in de midden- en hogere inkomensgroepen. Lage inkomens blijven echter structureel kwetsbaar, zelfs met goede woningisolatie. Dit onderstreept de noodzaak van een gecombineerde aanpak: inkomensafhankelijke steun en gerichte energie-efficiëntiemaatregelen zijn beide nodig om kwetsbare groepen effectief te beschermen.

Er zijn 3 mogelijke beleidsstrategieën die huishoudens beter kunnen ondersteunen bij stijgende energieprijzen:

1. Inkomensondersteuning
   Via gerichte energiecompensatie of inkomensafhankelijke belastingkortingen. Dit verlaagt direct de energiequote, maar komt met uitdagingen zoals complexe uitvoering en administratieve lasten.
2. Energieprijsbeleid
   Maatregelen zoals een inkomensafhankelijke energiebelastingteruggave of prijsplafond kunnen dienen als verzekering tegen extreme prijsstijgingen. Met name bij huurders met gedeelde warmteaansluitingen kan dit wel voor problemen zorgen. Ook geldt dat het van overheidswege verlagen van energieprijzen de prikkel verlaagt om energie te besparen via gedragsaanpassing en/of woningverduurzaming.
3. Renovatie- en isolatieprogramma’s
   Woningisolatie biedt een structurele oplossing voor hoge energiekosten, vooral voor lage inkomens en huurders. Hoewel energetisch slechte woningen vaker voorkomen in de koopsector dan in de sociale huursector, concentreren lage inkomens zich juist in sociale huurwoningen. Hierdoor blijven meer huurders kwetsbaar voor prijsschommelingen. Renovatieprogramma’s verlopen echter te traag om deze huishoudens op korte termijn te beschermen tegen stijgende energieprijzen.

Gegeven de Nederlandse verdeling van huishoudens- en woningkenmerken is een combinatie van energiebeleid en inkomensbeleid noodzakelijk om kwetsbaarheid voor hoge energieprijzen effectief te verminderen. Inkomensbeleid alleen verbetert woningisolatie niet, terwijl energiebeleid alleen onvoldoende is om alle kwetsbaarheid weg te nemen.

Generieke maatregelen, zoals een energiebelastingverlaging voor alle huishoudens, zijn relatief eenvoudig te implementeren, maar inefficiënt. Ze komen namelijk ook ten goede aan huishoudens met hoge inkomens die niet kwetsbaar zijn. Gericht beleid is efficiënter, maar complexer in uitvoering en vraagt om betere samenwerking tussen belastingdienst, gemeenten en woningcorporaties.