Hoe een individu een systeem kan veranderen in de energietransitie
Beleid ontwerp je het best door kennis van systeem en individu samen te brengen

In literatuur over hoe we transities voor elkaar kunnen krijgen is er weinig plek voor de rol van individuen. Dit is zorgelijk, want mensen moeten samen de transitie voor elkaar krijgen. Wanneer gekeken wordt naar beleid om gedragsverandering zoals consumptievermindering te stimuleren, wordt vooral naar persoonskenmerken gekeken, en het systeem waarin dit plaatsvindt als vaststaand gegeven beschouwd. Juist de combinatie van deze twee werelden kan voor nieuwe inzichten zorgen.

Gedragsverandering of systeemverandering?

In de mogelijkheden om te komen tot een duurzame maatschappij wordt vaak gesproken over gedragsverandering versus systeemverandering. Het lijkt alsof het ene beter is dan het ander en er een keuze gemaakt moet worden. Dit verschil in perspectief zien we ook terug in de focus van transitiewetenschap versus gedragswetenschap. Systeemverandering en gedragsverandering zijn “twee zijdes van dezelfde munt”: het is belangrijk om het voortdurende samenspel te erkennen tussen de levensstijl van individuen en de sociale, culturele, politieke en economische systemen waar zij in leven en die zij vormgeven.

Systeemveranderingen kunnen zorgen voor een fysieke en sociale omgeving waardoor het voor individuen eenvoudiger is om zich duurzaam te gedragen, met minder energieconsumptie en een snellere transitie naar een duurzame maatschappij tot gevolg. De acties van individuen kunnen voor systeemverandering zorgen.

Verbinding tussen transitie- en gedragswetenschappen

Verschillende mogelijkheden die worden beschreven in de literatuur zijn bekeken als optie om verbinding te leggen tussen transitie- en gedragswetenschappen. Twee opties bieden volgens de onderzoekers perspectief:

Het beschrijven van rollen helpt om het individu met het systeem te verbinden

Het specificeren van de verschillende rollen die individuen of gebruikers innemen tijdens de opbouw van innovatiesystemen of het doormaken van transitie, laat zien op welke verschillende wijzen individuen invloed hebben op systemen. Dit verbreedt de focus naar een individu die allerlei rollen kan spelen in een transitie, waaronder verbinder, rolmodel of innovator. Het biedt echter te weinig houvast om als analytisch raamwerk te dienen, omdat de typologieën slechts vrij globale mechanismen specificeren waarmee individuen het systeem beïnvloeden.

Systeemdenken legt mechanismen bloot waar individuen onderdeel van zijn

Systeemdenken is een manier van kijken naar en praten over de werkelijkheid die helpt om systemen beter te begrijpen en beter met systemen om te gaan. Door het maken van een systeemanalyse kunnen de verschillende rollen van individuen gekoppeld worden met effecten van overheid, ngo’s en bedrijven.

Ontwerpen van (beleids)interventies

Door de invloed van individuen en het systeem bij elkaar te brengen door middel van systeemdenken, kunnen (beleids)interventies worden ontworpen die nodig zijn voor de transitie naar een duurzame maatschappij. Bij systeemdenken wordt (gezamenlijk) een beeld getekend van verschillende invloeden op een bepaald doel, bijvoorbeeld consumptiereductie van kleding. Door hierbij te kijken naar de verschillende rollen die individuen hebben, kunnen de acties gekoppeld worden aan interventies die leiden tot veranderingen in het systeem.