Regionale monitoring van de energietransitie door een brede welvaartslens
Inventarisatie relevante onderwerpen voor monitoring

Waarom monitoren op regionaal en lokaal niveau?

Op regionaal en lokaal niveau kunnen monitoringsinzichten bij uitstek een strategische rol spelen in de beleidsvorming en informatievoorziening naar stakeholders, doordat effecten op dit niveau het meest tastbaar zijn. Ook de “trade-offs” (afruilen) tussen bepaalde effecten zijn concreet zichtbaar. Monitoring op regionaal en lokaal niveau kan daarom bijdragen aan de dialoog tussen alle stakeholders in de energietransitie: ervaringen kunnen worden uitgewisseld en er ontstaat een objectieve informatiebasis voor het nemen van verdere actie en eventueel het bijsturen van beleid.

Een geïntegreerde monitoringsaanpak moet:

• leiden tot inzichten in:

  • voortgang en impact in termen van verminderde uitstoot van broeikasgassen

  • economische impact

  • impact op gezondheid, milieu

  • een eerlijke en rechtvaardige energietransitie: verdeling van effecten tussen groepen in de samenleving (betaalbaarheid voor zowel particulieren als bedrijven)

• eventuele (onbedoelde) bijeffecten van klimaat- en energiebeleid identificeren

• verdere actie stimuleren

• bijsturen waar dat nodig mocht zijn.

Rotterdam als voorbeeld

In dit project heeft TNO samengewerkt met de afdeling Duurzaam van de Gemeente Rotterdam. Daarbij is specifiek gekeken naar:

1. het ontwerp van een relevant monitoringsinstrument om de voortgang en impact van de energietransitie op lokaal niveau (wijken en buurten in de stad) te volgen vanuit een breed welvaartsperspectief;

2. het governance perspectief: hoe kan de informatie die het monitoringsinstrument oplevert, worden gebruikt voor het evalueren en bijsturen van beleid?

Beide punten dragen gezamenlijk bij aan ‘evidence based policy making’ en geïnformeerde besluitvorming.

Na gesprekken en bestudering van beleidsdocumenten komt TNO met een selectie van relevante onderwerpen voor een monitoringsinstrument. Dit zijn onder andere (zie ook figuur 1):

• energie-armoede

  Energiearmoede

• verdeling van maatschappelijke kosten en baten

• bedrijvigheid en arbeidsmarkt (inclusief opleiding en talentontwikkeling)

• luchtkwaliteit

• gezondheid

• kwaliteit van de leefomgeving

• wooncomfort

Deze onderwerpen hebben een directe relatie met het Rotterdamse Raadsakkoord Energietransitie, het Klimaatakkoord en de plannen voor het realiseren van aardgasvrije wijken in Rotterdam.

Vertaling Rotterdam naar andere lokale monitoring

De impactcategorieën uit het Rotterdamse Raadsakkoord Energietransitie (de onderwerpen aan de linkerzijde van de figuur) vormden het vertrekpunt. Aan de rechterzijde van de figuur zijn relevante aanvullende onderwerpen voorgesteld:

• investeringskosten (uitgesplitst naar overheid, bedrijven en huishoudens)

• besteedbaar inkomen van huishoudens

• hoogte van de energierekening (en jaarlijkse besparingen)

• woningwaarde ontwikkeling

• belastinginkomsten en -uitgaven.

Met de toevoeging van deze onderwerpen wordt het mogelijk om de impact van klimaatbeleid en de energietransitie ook in sociaal-economisch perspectief te duiden, bijvoorbeeld aan de hand van energie-armoede, verdelingseffecten naar type huishouden (koopwoning, huurwoning, inkomen en vermogen) en de verdeling van investeringen en baten tussen overheid, bedrijven en huishoudens. Het conceptueel monitoringskader dat is uitgewerkt voor Rotterdam is ook in andere steden en regio’s toepasbaar.

Voortgangsindicatoren en impactindicatoren

Als vervolgstap voor Rotterdam adviseert TNO om het monitoringsinstrument concreet te vullen met voortgangsindicatoren en impactindicatoren. Voortgangsindicatoren worden direct gekoppeld aan beleidsdoelen (zoals “aantal woningen aardgasvrij per 2030”, “aantal woningen met minimaal energielabel C in 2025”). Het doel van voortgangsindicatoren is om de realisatie en de ‘afstand tot de eindstreep’ te volgen. De impactindicatoren relateren direct aan (verwachte) uitkomsten van beleidsinterventies, uitvoeringsprogramma’s en projecten (eerste-orde-effecten). Impactindicatoren omvatten alle uitkomsten die logischerwijs samenhangen met de concrete interventies, uitvoeringsprogramma’s en projecten. Dit kunnen zowel bedoelde als onbedoelde effecten zijn.