Participatie in de praktijk
Ervaringen participatieprocessen rondom wind- en zonneparken

Beslissingsbevoegdheid

Bij een aantal onderzochte casussen kwam de gekozen participatieaanpak vanuit de initiatiefnemer niet overeen met de behoefte vanuit omwonenden. Bewoners hadden graag meer willen meebeslissen of wilden in een enkel geval juist alleen geïnformeerd worden, terwijl de initiatiefnemer aanstuurde op coproduceren. Omwonenden willen graag meebeslissen over de locatie van een zonne- of windpark. Als zij hier niet (meer) over kunnen meebeslissen, ervaren zij hun betrokkenheid vaak als te laat. Als aan omwonenden wordt gevraagd om mee te praten, verwachten ze ook een mate van invloed op de besluiten. Transparantie hierover is van belang: het moet duidelijk zijn op welke momenten ze kunnen meepraten en waarover wel en waarover niet. Dit kan gevoelens van schijninvloed (non-participatie) verminderen of voorkomen.

Transparante (proces)informatie

Het verstrekken van transparante (proces)informatie was volgens alle initiatiefnemers in de onderzochte trajecten een doel van het participatieproces. Toch ervaren omwonenden de verstrekte informatie niet altijd als voldoende. Om te zorgen voor een goed participatieproces is het nodig dat omwonenden in een vroeg stadium duidelijke en toegankelijke informatie ontvangen over alle stappen en regels in het proces (onder andere belangrijke beslismomenten en een gezamenlijke agenda).

Communicatie en bereik voor diversiteit deelnemersgroep

Wat betreft representativiteit is er bij participatie altijd sprake van een zogeheten selectiebias, waarbij de groep inwoners die ervoor kiest te participeren niet helemaal representatief is voor de groep die ze zou moeten vertegenwoordigen. Ook in de onderzochte casussen is de samenstelling van de groep omwonenden die heeft geparticipeerd niet representatief. Het zijn vaak de typen inwoners die al vaak betrokken zijn bij projecten in hun nabije leefomgeving. Dat zijn doorgaans witte, theoretisch opgeleide mannen van middelbare leeftijd met een relatief hoog inkomen. Eerder onderzoek laat echter zien dat diversiteit van de deelnemers een positief effect heeft op de effectiviteit van inwonersparticipatie. Zowel voor het uitnodigen van inwoners als voor het informeren van inwoners is het nuttig om een doelgroepenbenadering toe te passen om tot een meer diverse en/of representatieve groep deelnemers te komen.

De communicatie- en participatiemethoden moeten worden afgestemd op de doelgroep. In de onderzochte voorbeelden sloot dit niet goed aan en bovendien was de informatie die aan omwonenden verstrekt werd soms te technisch, waardoor omwonenden niet goed mee konden praten. Voor een doelgroepenbenadering is kennis nodig van de omwonenden in het beoogde gebied, al voorafgaand aan het starten van het participatieproces. De inzet van verschillende communicatiekanalen, waaronder sociale media, kan helpen om omwonenden te bereiken. Een tussenpersoon of expert kan de informatie op een toegankelijke manier opstellen, passend bij de behoeften en kennis van doelgroepen.

Tot slot is het belangrijk bij het opstellen van het communicatie- en participatieplan dat een initiatiefnemer kennis van de lokale geschiedenis opdoet en inzet. Zo kan een initiatiefnemer in het contact met omwonenden bijvoorbeeld rekening houden met gevoeligheden uit het verleden (eerdere projecten) of heden.

Ervaren lasten en lusten

Omwonenden ervaren vooral de lasten van een zonne- of windpark, zoals horizonvervuiling. De lusten, zoals financieel voordeel en het bijdragen aan realisatie van klimaatdoelen, worden veel minder ervaren. Met een goede voorbereiding, waarbij in kaart wordt gebracht welke mogelijkheden er bestaan voor financiële participatie en compensatie, kan gezocht worden naar een betere balans tussen de lusten en lasten. Uiteraard moet dit tijdens het participatietraject ook onderwerp van gesprek zijn met omwonenden. Houd er wel rekening mee dat financiële compensatie niet alle ontevredenheid weg kan nemen.