Fundamentele keuzes voor een duurzaam energiesysteem
Integrale benadering energietransitie

De openstaande keuzevragen en hun onderlinge afhankelijkheden moeten in kaart gebracht worden. Op basis hiervan kan bepaald worden in welke volgorde de keuzes gemaakt moeten worden, wie deze keuzes moeten maken en binnen welke randvoorwaarden dat moet gebeuren. Een dergelijk raamwerk is noodzakelijk om te zorgen dat individuele actoren hun keuzes zo maken dat deze positief bijdragen aan een succesvolle energietransitie .

Keuzevragen energietransitie

In de Kamerbrief “Contouren nationaal plan energiesysteem” (10 juni 2022) noemt de minister zes publieke belangen die gemoeid zijn met het energiesysteem: Betaalbaarheid, Betrouwbaarheid, Duurzaamheid, Veiligheid, Leefomgevingskwaliteit en Maatschappelijke betrokkenheid. Op basis daarvan zijn 28 keuzevragen geïdentificeerd (zie samenvatting).

Ethische keuzes, proceskeuzes en ontwerpkeuzes

De keuzevragen zijn vervolgens te rangschikken. Om de samenhang tussen de 28 keuzevragen in beeld te krijgen, zijn zij ten opzichte van elkaar gerangschikt. Hierbij is gekeken naar hun relatieve belang en naar hun urgentie, waarbij ook de volgordelijkheid een rol speelt: sommige keuzevragen kunnen pas beantwoord worden nadat een andere keuzevraag beantwoord is. Niet alle keuzevragen zijn echter onderling goed vergelijkbaar.

Voor de rangschikking is een driedeling gehanteerd:

• Ethische keuzes zijn keuzes waarmee een waardensysteem wordt vastgelegd. Met behulp daarvan kunnen de consequenties van de overige keuzes beoordeeld worden.
• Ontwerpkeuzes zijn keuzes die gaan over de inrichting van het energiesysteem .
• Proceskeuzes zijn keuzes die gaan over de manier waarop besluiten tot stand komen.

Keuzeopties

Bij elke fundamentele keuzevraag kan gekozen worden uit verschillende keuzeopties. Bijvoorbeeld bij de keuzevraag “Welke definitie van strategische leveringszekerheid hanteren we in de context van het toekomstige energiesysteem?” zijn verschillende opties mogelijk, zoals:

• Volledig zelfvoorzienend op nationaal niveau.
• Volledig zelfvoorzienend op EU-niveau.
• Alleen afhankelijk van bevriende en/of betrouwbare landen.
• Maximale diversiteit van toeleveranciers.

Elke optie brengt andere consequenties met zich mee. Deze kunnen in kaart worden gebracht met behulp van een consequentiematrix.

Afhankelijk van welke partijen bij een besluit betrokken zijn en wat hun voorkeuren zijn om tot een besluit te komen, kunnen verschillende afwegingsmethoden worden gehanteerd:

• Kwantitatieve procedures (zoals maatschappelijke kosten-batenanalyses en multi-criteria analyses) waarbij de keuzeoptie met de beste score wordt gekozen.
• Procedures waarbij groepen beslissers met verschillende voorkeuren een keuzeoptie selecteren op basis van consensus, onderhandeling of stemming.

Implementatie

Na selectie van een keuzeoptie kan worden overgegaan tot implementatie. Daarbij moeten nog enkele implementatiekeuzes gemaakt worden. Daarbij kan gedacht worden aan:

• Het type instrument dat ingezet wordt om betrokken partijen in de gekozen richting te bewegen (wetgeving, financiële prikkels, informatievoorziening, etc.)
• Daarnaast kunnen verschillende instrumenten worden ingezet om de voortgang en het succes van de implementatie te toetsen en waar nodig bij te sturen, zoals monitoring, toezicht, handhaving en evaluatie.