Netcongestie uitgelegd

Transcriptie podcast ‘Netcongestie uitgelegd’

Onderstaande tekst is een transcriptie van de podcast ‘Netcongestie uitgelegd’, onderdeel van de podcastserie ‘De energietransitie uitgelegd‘.

Interviewer: [00:00:09] Welkom bij de energietransitie uitgelegd van het platform Energy.nl. Mijn naam is Eveline Janse en in deze podcastserie vraag ik iedere keer aan een expert om een bepaald onderdeel van de energietransitie toe te lichten. In deze aflevering ga ik in gesprek met Eva Winters over netcongestie. Eva is Senior consultant Energie en Recht bij TNO. Ik ga Eva onder andere vragen naar de verschillende vormen van samenwerking die een bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van netcongestie. Maar nu ik een jurist spreek, wil ik ook zeker meer weten over de juridische kant van dit onderwerp en over het belang van juristen voor de energietransitie in het algemeen.

Interviewer: [00:00:51] Welkom Eva!

Eva Winters: [00:00:52] Dank je wel.

Interviewer: [00:00:54] Om te beginnen: kun je kort uitleggen wat netcongestie is en wat de belangrijkste knelpunten zijn?

Eva Winters: [00:01:00] Ja, we hebben het over netcongestie als er meer vraag is naar transport dan de capaciteit eigenlijk op het net beschikbaar heeft op een bepaald moment. Dus dan is er meer vraag dan er transportcapaciteit beschikbaar is en kan de netbeheerder dus eigenlijk de vraag niet faciliteren. En we spreken al van netcongestie als dit dreigt te gebeuren, want we moeten er natuurlijk alles aan doen om uiteindelijk dat te voorkomen. Je ziet dat netcongestie de laatste tijd heel veel ook in het nieuws is geweest en steeds meer aandacht krijgt. En dat komt omdat het een een groeiend probleem is. Er is natuurlijk heel veel meer duurzame bronnen zijn er, zoals wind en zon, maar ook elektrificatie van mobiliteit en nou ja, de CO₂ en de klimaatdoelen van  bedrijven en huishoudens zorgen ervoor dat er gewoon veel meer vraag is naar die transportcapaciteit. En helaas, de netbeheerder, die kan die vraag op dit moment niet bijbenen. Dus vandaar dat er, nou ja, de netbeheerder die publiceert  van die mooie kaartjes waarop je kan zien waar de congestie is en je ziet dat er gewoon steeds meer gebieden zijn waar die congestie ontstaat. En de verwachting is ook dat die congestie nog wel even zal blijven, want die zal niet op korte termijn opgelost kunnen worden, dus in de praktijk betekent dat dat er steeds meer vraag naar capaciteit ook geweigerd wordt, of in ieder geval deels geweigerd wordt. En omdat er niet een hele snelle oplossing is voor congestie, kijken we ook onder andere naar manieren hoe we die congestie tijdelijk wat kunnen verzachten. Door te kijken van hoe kan je dat net dat we hebben op een meer optimale manier gebruiken.

Interviewer: [00:02:47] En dan gaat het er dus om om de vraag en het aanbod van elektriciteit beter op elkaar af te stemmen?

Eva Winters: [00:02:54] Ja, het is iets genuanceerder. Stel dat ik een badkuip heb en die wil ik leeg laten lopen, dan heb ik aan mijn afvoerputje voldoende. Maar als ik een zwembad heb dat ik leeg moet laten lopen, dan is mijn afvoerputje is toch wat krap en dan duurt het in ieder geval een heel stuk langer. En het zwembad staat dan even voor die enorme hoeveelheid elektriciteit die ergens bijvoorbeeld wordt opgewekt of ergens wordt gevraagd. Wat wel kan helpen is als we dan kijken in de buurt van het zwembad of daar heel veel partijen zijn die heel graag water willen hebben. En dan kan je het als het ware lokaal de vraag en het aanbod matchen. En dat kan ook de druk op het net, dat net dat gewoon een beperkte capaciteit heeft, dat kan de druk afnemen van het net.

Interviewer: [00:03:43] Dus dan hebben we het eigenlijk over meer lokale samenwerking om in de praktijk om te kunnen gaan met het gebrek aan capaciteit wat we nu hebben. En hoe krijgen we dat voor elkaar?

Eva Winters: [00:03:54] Ja, dat zie je dus al op verschillende manieren ontstaan. En vaak ook gedwongen, doordat er dus geen capaciteit beschikbaar is voor partijen, gaan ze dan op zoek van wat zijn er voor alternatieven? We zien dat er verschillende… aan verschillende contracten wordt gewerkt. Een van die contracten waar nu naar wordt gekeken zijn de zogenaamde non-firm aansluit- en transportovereenkomsten. Kijk, normaal gesproken heb je als aansluiting een afspraak om bijvoorbeeld de hele dag, je krijgt de hele dag, eigenlijk de hele contractduur, dezelfde capaciteit toegewezen. En een non-firm afspraak gaat er vaak over dat die capaciteit kan variëren, bijvoorbeeld over de dag, maar dat kan ook over maanden zijn of over jaren. En dat noemen ze dan een non-firm-afspraak. En dat soort afspraken kunnen met name interessant zijn omdat de meeste transport fluctueert een beetje over de dag, dus er is een piek in de ochtend en een piek in de avond, maar misschien in de middag is er heel veel beschikbaar en het zou zonde zijn om die niet te gebruiken. Dus partijen die ook bijvoorbeeld die middag transport goed kunnen gebruiken, die kunnen dan in aanmerking komen voor een non-firm-afspraak. En het is wel zo dat dit nog niet een officieel instrument is. Er wordt nu al wel mee geëxperimenteerd. Er zijn verschillende bedrijventerreinen die bijvoorbeeld zo’n non-firm afspraak hebben. En de ACM die werkt ook, die is het afgelopen jaar ook met een eerste wijziging of een eerste voorstel tot een codewijziging gepubliceerd waar mensen op konden reageren. Dus het is in ontwikkeling, maar het is nog niet helemaal officieel.

Eva Winters: [00:05:34] Daarnaast zien we ook dat er onderzoek wordt gedaan naar bijvoorbeeld een groepsaansluit- en transport-overeenkomst. En daar komt ook die samenwerking weer in terug. Stel dat een bedrijf een bepaald profiel heeft en die zit naast een ander bedrijf met een net iets ander profiel en wellicht is er nog een derde bedrijf. Dan zou je kunnen kijken of je die partijen bij elkaar kan brengen en dat zij gezamenlijk een aansluit- en transportovereenkomst kunnen afsluiten met de netbeheerder. Het voordeel kan zijn dat, omdat zij net andere profielen hebben, dat zij met elkaar met z’n drieën minder transportcapaciteit nodig zouden hebben dan als zij dat op een individuele basis hadden afgesproken. Plus dat er natuurlijk doordat je zo’n gezamenlijke afspraak hebt, het ook uitnodigt om bijvoorbeeld in opslagtechnologie te investeren om daarmee misschien nog wel verder je transportbehoeften naar beneden te brengen. Dus dat is ook een nieuwe vorm waar we naar kijken. Maar ook dat, dat vereist waarschijnlijk wat wetswijziging ook. Dus daar wordt nu naar gekeken van hoe kan dat vormgegeven worden, en het is er nog niet, maar er wordt wel aan gewerkt.

Interviewer: [00:06:40] Dus eigenlijk als ik dit goed begrijp, dan worden de oplossingen gezocht aan de ene kant door lokaal de vraag en het aanbod op elkaar af te stemmen, waardoor je minder transportcapaciteit nodig hebt om het allemaal, omdat het allemaal lokaal met elkaar verbonden is. En anderzijds ook door afstemming in tijd om zo de pieken eruit te halen zeg maar.

Eva Winters: [00:07:03] Ja, en als het dan gaat om congestie is met name die lokaliteit dus ook echt van belang. En weer terug naar dat voorbeeld van het zwembad dat het water uiteindelijk zo min mogelijk door dat hele kleine buisje hoeft en dat het dus op de plek waar het zwembad staat, gebruikt kan worden.

Interviewer: [00:07:22] Ik moet zeggen dat al die contracten en oplossingsrichtingen dat klinkt best wel ingrijpend voor je bedrijfsvoering en ik kan me voorstellen dat het ook best wel impact kan hebben op particulier vlak. Want we moeten dan eigenlijk ons leven min of meer opnieuw indelen. Hoe zie jij dat?

Eva Winters: [00:07:41] Ja, dat is ook best wel ingrijpend. En het is best ingrijpend als je als bedrijf wilt elektrificeren en bijvoorbeeld interesse hebt om te investeren in e-trucks, dat je dan niet de benodigde transportcapaciteit krijgt, waardoor je eigenlijk je doelstellingen rond die elektrificatie of rond klimaatneutraal worden, moeilijker kan halen. Dus dat vraagt best een aanpassing van partijen. Daarbij is het natuurlijk zo dat heel veel partijen die hiermee te maken krijgen, daarvan is energie helemaal niet hun core business, dus ook daarin is het best wel… heeft het best wel impact, want ze moeten zich ineens gaan inlezen en gaan bekijken van wat betekent dit nou eigenlijk? Wat we ook zien is  dat ook overheden de afgelopen tijd daar steeds bewuster van zijn geworden van van wat voor impact die netcongestie heeft op de ontwikkelingen in bijvoorbeeld provincies en gemeenten. En in de laatste jaren is dus ook gekeken van kunnen we dan niet op een andere manier bijvoorbeeld prioriteren? Want een provincie heeft bijvoorbeeld ook dat ze dingen ontwikkeld willen zien worden in hun gebied en dat lukt soms niet door congestie.

Eva Winters: [00:08:51] Dus de afgelopen tijd hebben zij gewerkt aan de Provinciale Meerjarenprogramma’s Infrastructuur, Energie en Klimaat zoals we die noemen. Dat zijn de zogenaamde P-Mieken. En in die plannen maken de provincies samen met netbeheerders en gemeenten dus plannen voor hoe ze dat elektriciteitssysteem verder willen ontwikkelen en wat als eerste aan de beurt zou moeten zijn. Dus die plannen geven dan meer richting in waar de netbeheerder als eerste zou moeten beginnen. Dus je ziet dat dat gebeurt aan de kant van de overheden, maar er is ook de afgelopen tijd heel veel discussie geweest over van hoe moet je omgaan als je op de wachtlijst staat bij de netbeheerder. Dus voorheen ging het dan zo dat je – of in ieder geval dat is nog steeds zo – dat je op basis van wie het eerst komt, wie het eerst maalt, zeg maar  de transportcapaciteit wordt toegewezen. Dus als je bovenaan de wachtlijst staat, dan ben je als eerste aan de beurt. Maar ook daarvan hebben we op een gegeven moment gezegd van dat is misschien niet altijd wenselijk, want het gevolg kan ook zijn dat misschien bovenaan die lijst een enorm grote aanvrager zit die maatschappelijk gezien niet ongelooflijk relevant is en dat daardoor bijvoorbeeld scholen en woningen, wat wij wel vaak als relevanter bestempelen, achteraan staan en daardoor eigenlijk niet aan de beurt komen. Dus de afgelopen maanden is ook hard gewerkt aan een kader dat gebruikt kan worden door de netbeheerders om te prioriteren tussen projecten en dat kader wordt door de ACM, de toezichthouder, nu ontwikkeld. En er ligt nu een ontwerp.

Interviewer: [00:10:23] Ik onderbreek je heel even, maar je hebt die P-mieken vanuit de provincie, maar er is vanuit het Rijk dus ook nog een prioritering aangegeven?

Eva Winters: [00:10:32] Ja, er is sinds  kort ook een ontwerpbesluit: ‘Code-wijziging voor prioritering ruimte bij transport-verzoeken’ heet die bij volledige titel en dit is nog steeds een ontwerpbesluit, dus het is nog niet.. het ligt nu voor en er mogen nu zienswijzen worden ingediend door de sector en door iedereen die daar wat van vindt. En dat prioriteringskader, dat geeft eigenlijk meer richting in welke partij prioriteit krijgt die op de lijst bij de netbeheerder staat. Normaal gesproken was het dus zo dat je degene die het langst op de wachtlijst stond, die was als eerste aan de beurt. First come, first serve-beginsel. En dit prioritering kader wijkt daar als het ware van af voor bepaalde categorieën.

Interviewer: [00:11:17] En welke categorieën zijn dat?

Eva Winters: [00:11:20] Het kader heeft het over vier categorieën. De eerste categorie zijn partijen die bijdragen aan het beperken van congestie. Dat noemen ze met een mooi woord congestie-verzachters. En de tweede categorie, dat zijn, is de categorie veiligheid. Daar valt bijvoorbeeld politie onder. En de derde categorie, dat gaat over de basisbehoeften. Dat is een vrij ruime categorie. Daar valt onder andere woningbouw onder, maar ook andere sociale voorzieningen. En tot slot is er een vierde categorie en dat zijn de partijen die bijdragen aan klimaatdoelen. En dat kunnen zowel producenten zijn, maar er is ook een categorie in voor de wat grotere afnemers met opwek. En dan moet je denken aan bedrijventerreinen of partijen die gebruik maken van meer innovatieve constructies zoals cable-pooling. Maar goed, daar wil ik op dit moment niet teveel op ingaan. Maar het interessante is dat in die vierde categorie daar wordt dus onderscheid gemaakt tussen producenten en afnemers met veel opwek. En dat is ook nog een hele grote groep, omdat heel veel partijen die op de wachtlijst staan, die doen juist iets met verduurzaming.

Interviewer: [00:12:32] Als dat nog zoveel partijen zijn, gaat het dan echt wel iets oplossen?

Eva Winters: [00:12:37] Ondanks dat het kader misschien niet alles gaat oplossen, is het natuurlijk wel goed om te kijken hoe je op een andere manier de schaarse transportrechten kan verdelen. Dus ik kan me heel goed voorstellen dat het daar wel een bijdrage aan gaat leveren en dat het systeem zoals we dat nu hebben met dat first come first serve niet altijd wenselijk uitpakt omdat bepaalde partijen dan echt lang moeten staan, terwijl we die wel maatschappelijk heel erg relevant vinden. En dat is ook precies het onderdeel wat voor juristen natuurlijk heel erg interessant is van hoe ga je om met het verdelen van schaarse rechten en hoe zouden die verdeeld moeten worden? Dat is een mooi juridisch vraagstuk en dat komt hier in alle geuren en kleuren tot uiting.

Interviewer: [00:13:19] Dit is smullen voor jou! Nou ja, je hebt nu het een en ander verteld over congestie-management die contracten en prioritering. Wat onderzoeken juristen nog meer op het gebied van congestie en energietransitie?

Eva Winters: [00:13:38] Nou ja, er is veel te onderzoeken voor juristen als het gaat over de energietransitie. Want ten eerste is de energiemarkt is een gereguleerde markt, dus regels bepalen grotendeels hoe partijen zich tot elkaar verhouden en wat de relaties zijn van marktpartijen en wat ze mogen op een markt. Dus om die energiemarkt goed te begrijpen moet je ook iets weten van de wetten die die markten reguleren. En bij TNO doen wij natuurlijk heel veel technisch onderzoek. En we kijken naar technische ontwikkelingen en hoe die een impact hebben op het energiesysteem . Maar we zien ook dat we wat meer moeten begrijpen van die wettelijke kaders eromheen om echt iets te kunnen zeggen over die technische ontwikkelingen en vice versa. Dus wat is er nodig om bijvoorbeeld innovaties te laten vliegen? Wat is er nodig aan wet- en regelgeving? En hoe gaan ook wet- en regelgeving nieuwe innovaties bepalen? Dus die uitwisseling is heel belangrijk om daar oog voor te hebben. En ja, daarnaast kijken we ook heel veel naar EU-regelgeving, dus iets hoog over van om te kijken van wat komt eraan. En goed voorbeeld is natuurlijk de milieuregelgeving die op dit moment ons hele land op slot zet. Dat is toch wel goed om daar goed kennis van te hebben om tijdig te kunnen zien van hoe gaat dat onze projecten beïnvloeden? En nog breder: hoe gaat dat bijvoorbeeld bedrijven in Nederland beïnvloeden? Dus vandaar dat we ook graag daar kennis van hebben om dat aan te kunnen zien komen. Dus we kijken niet alleen naar het energie-recht, maar we kijken ook meer naar ruimtelijke ordening, omgevingsrecht van hoe kan je die twee… kan je functies bijvoorbeeld combineren? En daarnaast doen we ook meer onderzoek naar hoe gaat bijvoorbeeld AI het energiesysteem beïnvloeden? En wat betekent dat voor de rollen van de partijen op die energiemarkt en de verantwoordelijkheden die zij dragen? En daar zitten ook heel veel juridische vragen onder. Dus kortom, er is echt ontzettend veel en er zijn ontzettend veel juridische vragen met betrekking tot energietransitie.

Interviewer: [00:15:45] Ja, daar liggen inderdaad nog heel wat vragen voor jullie de komende tijd. Hartelijk dank Eva voor deze toelichting over netcongestie en hoe dat kan worden aangepakt. Heel interessant om dit onderwerp is vanuit een meer juridische kant te benaderen!

Eva Winters: [00:16:01] Graag gedaan.

Interviewer: [00:16:04] Meer informatie over netcongestie en vormen van samenwerking kun je vinden op Energy.nl. Je vindt daar ook specifieke onderzoeken over verschillende onderwerpen die Eva heeft benoemd, zoals de slimme aansluitingen. Hartelijk dank voor het luisteren.