Energiedelen

Energiedelen biedt de mogelijkheid om hernieuwbare energie die wordt opgewekt, bijvoorbeeld in een zonnepark, te delen met wijkbewoners in de buurt. Ook is het mogelijk om hernieuwbare energie die wordt opgewekt op het dak van een huishouden te delen met een andere afnemer.

‘Actieve eindafnemers’ en energiegemeenschappen kunnen energiedelen. Actieve eindafnemers zijn afnemers die energie opwekken, delen, opslaan, verbruiken of bijvoorbeeld meedoen aan een flexibiliteitsdienst. Daarmee kan bijna iedereen energiedelen: zowel huishoudens, maar bijvoorbeeld ook bedrijven op een bedrijventerrein.

Energiedelen komt voort uit Europese regelgeving en is bedoeld om burgers te stimuleren om zelf actief te worden op het gebied van energie door zelf energie op te wekken, op te slaan en te verbruiken. Door energiedelen mogelijk te maken hoopt de wetgever burgers weerbaarder te maken voor prijsschommelingen op de markt. Via energiedelen kunnen ook afnemers die geen ruimte hebben op een eigen dak of niet over de middelen beschikken om te investeren in opwek, actief te worden op het gebied van energie. Zij kunnen meedoen in een deelafspraak. Tot slot hoopt de wetgever dat delen, samen met passende prijsprikkels, ook bijdraagt aan het ontsluiten van meer flexibiliteit, doordat je wordt beloond als stroom wordt verbruikt (zelf of door energiedelen) op momenten dat het wordt geproduceerd.

Actieve afnemers die energie willen delen, maken een energiedeelovereenkomst waarin onder andere staat wie er deelt en welk percentage van de opgewekte energie (van hun productie) ze willen delen. De overeenkomst wordt geregistreerd bij de netbeheerder. De delende partijen kunnen een organisator van energiedelen inhuren die het gehele deelproces faciliteert. Delen gebeurt op basis van kwartierwaarden. Dat betekent dat de energiegever per 15 minuten een percentage deelt met de energie-ontvanger. Alles wat de ontvanger binnen de 15 minuten verbruikt wordt aangemerkt als ‘gedeeld’. Alles dat in het kwartier niet wordt gebruikt, wordt aangemerkt als een teruglevering op het net van de ontvangende partij. Daarmee stimuleert energiedelen huishoudens om te gebruiken als er energie wordt opgewekt en ‘gedeeld’.

Alle lidstaten van de Europese Unie moeten energiedelen mogelijk maken. Officieel moeten de regels medio 2026 in alle Lidstaten zijn geïmplementeerd.
Vanaf 2026 en met de ingang van de nieuwe Energiewet kunnen huishoudens in Nederland die lid zijn van een energiegemeenschap en allemaal een leveringscontract hebben bij dezelfde leverancier, energiedelen. Op termijn zal de Energiewet het ook mogelijk maken dat actieve afnemers onderling energie kunnen delen, onafhankelijk of zij lid zijn van een energiegemeenschap. Ook zal het vereiste dat zij dezelfde leverancier hebben vervallen. Wanneer dit ingaat, is nog niet bekend. Ook kan het huidige voorstel voor delen nog aangepast worden. De voorwaarden dat delen ook buiten de gemeenschap mogelijk moet zijn en onafhankelijk van de leverancier, volgen uit Europese regelgeving en daar zal ook het Nederlandse model voor delen aan moeten voldoen.

De energiegemeenschap kan de rol oppakken van organisator van energiedelen. De gemeenschap ondersteunt dan de leden bij het delen van energie. De gemeenschap kan hier ook een andere partij voor inhuren. Wanneer er al een energiegemeenschap is waarin de leden gezamenlijk een productie-installatie in eigendom hebben en samen stroom produceren, kan de gemeenschap ook ingezet worden om de stroom over de leden te delen.

Een energiehub wordt vaak ruim gedefinieerd als een lokale samenwerking, gebaseerd op afspraken, tussen meerdere partijen op het gebied van energie. Deze partijen stemmen energieproductie, -transport, -opslag, -conversie en -verbruik op elkaar af. In de praktijk hebben we het dan vaak over bedrijventerreinen, maar het kan ook gaan om een wijk die samenwerkt met een bedrijventerrein. Binnen het huidige energiedelenvoorstel kunnen ook bedrijven meedoen aan energiedelen. Bedrijven onderling kunnen energiedelen, maar zij kunnen dit ook doen samen met een wijk en huishoudens. Overigens zijn er in het voorstel wel een aantal vereisten opgenomen ten aanzien van omvang van de productie-installaties. Voor meer informatie lees (invoegen paragraaf rapport).

Een aantal Europese landen heeft energiedelen al mogelijk gemaakt. De landen die energiedelen al een tijd mogelijk maken moeten vanwege de aangepaste EU-regels rondom delen ook hun regels opnieuw onder de loop nemen. De meeste landen werken nu aan de uitwerking van de nieuwe regels en hopelijk wordt energiedelen op korte termijn in de lidstaten mogelijk.

In België is er ervaring met energiedelen opgedaan. Een van de lessen van het Belgische / Vlaamse model is dat het belangrijk is dat de partijen die ‘geraakt’ worden door het delen, zoals de leverancier en de balanceringsverantwoordelijke, goed weten wie er deelt en onder welke voorwaarden. Zo kunnen zij beter hun risico’s inschatten en hun inkoopstrategie daarop afstemmen. Dit leidt hopelijk tot minder kosten bij de afnemers en maakt energiedelen aantrekkelijker.

De kosten voor delen worden in principe gedragen door de partijen die delen. Maar energiedelen kan een breder positief effect hebben. Zo kan het bijdragen tot het beter matchen van opwek en verbruik. Als partijen in een geografisch afgebakende omgeving delen, kan het bijdragen aan een ontlasting van bijvoorbeeld de hogere netvlakken. In Oostenrijk krijgen mensen een korting als zij kunnen aantonen dat zij dankzij energiedelen niet het midden- en hoogspanningsnet belasten. In hoeverre energiedelen gaat bijdragen aan dergelijke doelen, is afhankelijk van hoe energiedelen wordt mogelijk gemaakt en welke prikkels er zijn om op dit soort doelen te sturen.

Als er energie wordt gedeeld, dan verbruikt de ontvangende partij op dat moment via een deelovereenkomst en niet van de energieleverancier. Delen beïnvloedt ook de energierekening. Welke impact delen heeft is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de prijs die voor het energiedeel (kWh) wordt gerekend. Ook is het mogelijk dat toekomstige nettarieven prikkels geven om meer ‘lokaal te delen’. De effecten worden ook bepaald door de mate waarin delende partijen in staat zijn te sturen op het verbruiken van de opgewekte stroom. Als delende partijen ook rekening houden met de netcapaciteit zou dit kunnen leiden tot betere benutting van het net.

Energiedelen biedt eigenaren van zonnepanelen de mogelijkheid om opgewekte stroom niet alleen zoveel mogelijk zelf te gebruiken, maar ook te delen (gratis of tegen een prijs) met een andere stroomafnemer of met een groep verbruikers. In principe heeft delen geen impact op de energiebelasting en de nettarieven. Dat betekent dat ook als je energie krijgt van de buren er belasting moet worden betaald over de ontvangen energie. Ook kan er alleen gedeeld worden binnen 15 minuten. 

Hiermee is het wezenlijk anders dan salderen. Salderen geeft individuele afnemers de mogelijkheid om elektriciteit in te voeden op het net (vaak op momenten dat er een overvloed is en de prijs laag) en op een ander moment af te nemen (ook op duurdere momenten en als ze zelf niet opwekken). De ingevoede stroom wordt op jaarbasis afgetrokken van de stroom die is afgenomen. Er wordt alleen energiebelasting betaald over het netto gebruikte elektriciteit. De combinatie van geen belasting betalen en geen rekening te hoeven houden met vraag en aanbod, maakt salderen financieel zeer aantrekkelijk, maar leidt tot maatschappelijke kosten. 

Energiedelen verschilt op beide punten van salderen. Met energiedelen krijgen opwekkers wel een alternatief aangeboden, maar het is wel wezenlijk anders dan salderen. Of het een goed alternatief is, hangt af van meerdere factoren, zoals de kosten voor delen, de afgesproken kWh-prijs etc, toekomstige nettarieven, de energiebelasting, maar ook in hoeverre burgers wensen te sturen op het verbruik van duurzame bronnen.